AĞAÇ EV SOHBETLERİ # 183

Sevgili DeepTone tarafından organize edilen Ağaç Ev Sohbetleri etkinliğimiz devam ediyor. Önceki haftaların sohbet konularını ve konu başlıklarını öneren arkadaşlarımızın isim listesini burada bulabilirsiniz. Bu haftanın konusu benden.

Ülkemiz her felâkete uğradığında sebepleri ve sorumluları hakkında saatlerce, günlerce konuşur, dururuz. Bu konuda alınması hayati önem taşıyan hususları göz ardı ederken sorumlularını cezalandırmaktan yana tavır almayız. Olayın sıcaklığı geçer geçmez konuşulanların tümünü unutur ve günlük hayatımıza döneriz. Ta ki, yeni bir felâketle karşılaşana kadar... Özellikle son büyük depremde "liyakat" sözcüğü üzerinde sıkça duruldu. Bu nedenle "liyakat", haftanın konusunu belirlememde etkili oldu. 

"Yozlaşmanın en büyük sebeplerinden biri olan "liyakat" sorununun ülkemiz şartlarında çözümü mümkün mü? Gelişmişlik düzeyimizin artmasında liyakat tek başına yeterli midir? Özellikle kamuda liyakate esas kadrolara görev verilmesi için sizce neler yapılmalı?"

Liyakat ilkesi belli bir göreve atanacak kişilerde, yeterlik ve yeteneklerinin temel alınmasını gerektirir. Ülkemizde liyakat yerine sadakate önem verilmesi yozlaşmanın başlıca sebebi olmuştur. Toplumun bilinçli olarak cahil bırakılması nedeniyle mevcut demokratik sistemimizin liyakat sorununa çözüm bulacağına inanmıyorum. Liyakatin esas alındığı "meritokrasi" sisteminin, yani ülke idaresinin yetkin ve yetenekli kişilere verilmesinin, ülkemizdeki demokrasi anlayışına kıyasla daha iyi olmasına karşılık sorunun adil biçimde ve evrensel etik kuralları dahilinde çözümlenmesi esas alınmalıdır. Bu bağlamda liyakatin yanı sıra fırsat eşitliği ve adaletin tesisi ideal yönetim tarzında aranılan ölçülerdir. Ülkemizde uygulanan sözde demokrasi sistemiyle liyakat sorununun çözümü mümkün değil bana göre. Tek çözüm rejimin yıkılıp sistemin kökten değiştirilmesidir. 

Özel sektörde yönetimin liyakatsiz kişilere devri şirketlerin zarar edip kapanmasıyla sonuçlanır. Oysa devletlerin siyaset ve bürokraside yetersiz, yeteneksiz kişilerin eline bırakılması çoğu zaman devletin sonunu getirmez ama vatandaşların türlü acılar ve sıkıntılar çekmesine, küçük bir yandaş topluluğu zenginleşirken halkın büyük çoğunluğunun yoksulluk içinde kıvranmasına sebep olur. Bu bakımdan halkın refahı için kamu sektöründe liyakat çok daha büyük önem arz eder. Ülkede fırsat eşitliği ve adalet sağlanmaksızın liyakat tek başına yeterli olmaz. Söz gelimi parası olanlar iyi okullarda eğitim görüp iyi birer meslek sahibi, başarılı bir iş adamı ya da kamuda yetkin bir yönetici, bürokrat, sanayici olurken aynı yeteneklere hatta daha üstün yeteneklere sahip başkaları yoksulluk nedeniyle eğitim yapamıyor, din, mezhep, ırk ve bölgesel ayrımcılık nedeniyle ayrımcılığa uğruyorsa toplumda huzur sağlanamaz.

Ne yapmak lâzım? Öncelikle kreşler ve ana okulları dahil üniversite seviyesine kadar tüm özel okullar ve eğitim kurumları özelleştirilmelidir. Yetkin öğretmenler tarafından bilimsel eğitim verilecek okullarda öğrencileri yaşamları boyunca başarılı kılacak her türlü donanım, barınma ihtiyacı, ve eğitim gereçleri ücretsiz olarak devlet tarafından temin edilmelidir. Bu kurumları bitiren gençler ülkenin ihtiyacı olan mesleki branşlara yönlendirilmeli, üniversite eğitimleri için başarılı olanlara karşılıksız eğitim bursları verilmelidir. Böylelikle eşitlik büyük ölçüde sağlanabilir. Bu noktada bir örnek vereyim. Cumhurbaşkanının damadı, iyi eğitim görmüş ve yetenekli bir genç. İHA'lar, SİHA'larla ülke savunmasına katkıda bulunduğu ve ülkeye belli ölçüde döviz kazandırdığı söyleniyor. Eğer sözü edilen kişi sıradan bir vatandaş olsaydı, acaba ne kadar başarılı olur, ülkeye ne kadar faydası dokunurdu? İktidarla bağı olmayan ve en az onun kadar hatta ondan daha zeki gençler ülkeden kaçıp kendilerini kurtarma telâşındalar. Eski başbakanlardan birinin oğlu, görünüş itibarıyla pek de zeki görünmüyor. Ancak daha önce ulaştırma bakanlığı yapan babası sayesinde kullandığı kamu bankası kredileriyle gemi filosu satın almış, yine iktidarın nimetlerinden yararlanıp gemilerini yürütmeyi bilmiştir. Dolayısıyla liyakatin yanında fırsat eşitliği ve adalet, ülkenin refaha ulaşabilmesi için vazgeçilmez kriterlerdir.

Kamuda görevli personelin performans değerlendirilmesi yapılmalı, başarılarına göre ödüllendirilmeli, görevini suistimal eden ya da suça karışan kişileri cezalandırıp bir daha benzer görevlere getirmemeli. Eşit iş eşit maaş düzeninden vazgeçilerek işinde başarı gösterenlere cazip koşullar sunarak özendirilmelidir. Siyaset ile bürokrasi kesinlikle birbirinden ayrılmalıdır. İktidara gelen her parti kamuda başarılı yöneticileri ücra köşelere sürerek ya da türlü oyunlarla istifaya zorlamak suretiyle yerlerine yeterliklerine bakmaksızın kendi yandaşlarını oturtmamalıdır. 

Liyakate sahip olan herkes ahlâklı mıdır? Ahlâk göreceli bir kavram olduğu için namus kavramından bahsetmiyorum. Başkalarına zarar vermediği ölçüde herkesin namus anlayışı kendine. Ben burada evrensel ahlâktan söz ediyorum. Yani, görevini kaytarmadan doğru dürüst yapan, yalan söylemeyen, hatalarını başkalarının üzerine atmayan, başkalarının sırtından yükselmeye çalışmayan, haklıyı haksızı, doğruyu yanlışı ayırt etmesini bilen, çalışkan insanların sahip olduğu güzel ahlâktan. Adam işinin ehlidir, liyakat sahibidir fakat devleti zarara uğratıp rüşvet alır, rüşvet verir. Bu tür düşük ahlâk sahipleri ivedilikle kamu görevinden uzaklaştırılmalıdır. 

Her devlet kurumunun başında atamaları yapan, memurların özlük haklarını düzenleyen en fazla iki yılda bir değişen, özerk yapıya sahip komisyonlar kurulmalı, böylelikle siyaset devletin bürokrasisinden uzak tutulmalıdır. Elbette bağımsız yargı bu komisyonları denetlemelidir. Bu şekilde eğitim mensupları, hukuk ve sağlık personeli ve diğer bütün devlet kurumları siyasi iktidarın baskısından kurtarılmalı, sadece milletin refahı için ülkede güzel bir geleceğin tesisi için çalışmalıdır.

Bakıldığında mevcut yasalarımızda fazla bir eksik bulamazsınız. Sorun uygulamada karşımıza çıkıyor. İki hafta önce büyük bir deprem felaketi yaşadık. Göstermelik birkaç müteahhit yakalayıp tutukladılar. Onları da delil yetersizliğinden salıvereceklerinden adım kadar eminim. İmar aflarıyla kaçak yapılara ruhsat veren, rant için tarım arazilerini, yapıya uygun olmayan alanları imara açan siyasiler, uygun zemin etüdü yapmayan, yapılan yetersiz zemin etüdüne onay veren, zemine göre uygun temel plânı hazırlamayan proje müellifleri, inşaat projesini hazırlayan, projeyi onaylayan belediye fen işleri mensupları, yapı denetim şirketleri, uygulamadan mesul şantiye şefleri, hazır beton tesisleri, kum çakıl ocakları, standart dışı üretim yapan yapı malzemesi üreticileri ve teker teker sayamadığım diğer sorumlulara hesap soran yok. Daha korkuncu artık bu işleyiş hepimize normal geliyor, böylelikle şansına yaşıyoruz. Bu durum asla kader değildir. Çözümü vardır fakat bu çözümün demokratik yollardan geleceğini hiç sanmıyorum. Ülke elimizden kayacak bu gidişle. Ya Mustafa Kemal Atatürk gibi cesur bir lider çıkıp masaya yumruğunu vuracak ve yukarıda anlattığım sistemi hayata geçirecek ya da ağlamaya devam edeceğiz.

AĞAÇ EV SOHBETLERİ # 182

Sevgili DeepTone tarafından organize edilen Ağaç Ev Sohbetleri etkinliğimiz devam ediyor. Önceki haftaların sohbet konularını ve konu başlıklarını öneren arkadaşlarımızın isim listesini burada bulabilirsiniz. Bildiğiniz üzere 6 Şubat günü, sabaha karşı tüm ülkemizi acıya boğan büyük bir deprem felâketi yaşadık. Bu nedenle yaklaşık 3,5 yıl kesintisiz bir şekilde devam eden Ağaç Ev Sohbetlerine geçen hafta ara vermiştik. Acımız hâlâ taze. Yaşadığımız bu felâket nedeniyle sevgili Uçun Kuşlar / Makbule Abalı bu haftanın konusunu gündeme ilişkin belirlemiş. 

"Büyük deprem sonrası çocuk ve gençlerimizin Eğitim ve Öğretimleri konusunda ne gibi önlemler alınmalı, sorunlar nasıl giderilmeli?"

Yaklaşık yüz yıllık cumhuriyet tarihimizin en büyük doğal afetini yaşıyoruz. Hayatını kaybedenlere ne diyeceğimi bilmiyorum ama yaralı olarak kurtulanlara acil şifalar diliyor yakınlarını, işini, evini kaybeden ve maddi zarara uğrayan vatandaşlarımızı teselli edecek hiçbir söz bulamıyorum. 

Bu vesileyle ve mesleğimle ilgili olması sebebiyle yaşadığımız felâkete ilişkin birkaç hususa değinmek isterim. Ülkemiz, herkesin bildiği gibi depreme duyarlı bir coğrafyada yer almakta. Bu ne ilk ne de son olacak. Fakat başımıza gelen her felâketi en ağır şekilde yaşamak kaderimiz değil. Bir mühendis olarak her binayı, bulunduğu yerin olası en büyük depremi sonucunda hasar görebilecek fakat içinde yaşayan hiçbir canlıya zarar vermeksizin ayakta kalacak şekilde dizayn ederiz. En büyük talihsizliğimiz 7,8 büyüklüğündeki depremden sadece 9 saat gibi kısa bir zaman diliminden sonra 7,6 büyüklüğünde ikinci bir depremin meydana gelmesi. Dünyada şimdiye kadar görülmemiş böyle bir durum, iki büyük depremin bu kadar kısa aralıkla meydana gelebileceği ihtimali dikkate alınmaz. İlk depremden sonra hasarlı binalara girilmesi artçı sarsıntılar olabileceğinden dolayı sakıncalıdır. Lâkin binasında hasarı fark etmeyip ikinci depreme yakalananlar için yapılacak bir şey olmadığı gibi bundan birilerini sorumlu tutmak pek doğru değil. Hangi binalar ilk depremde hangileri ikinci depremde yıkıldı, bunu tespit etmek ne kadar mümkün, bilemiyorum. Ayrıca ilk depremin insanların en tatlı uykularında, sabaha karşı saat 04.17 de olması da ayrı bir şanssızlık. Fakat yine de söz konusu depremlerde meydana gelen büyük zayiatın büyük hataların bir sonucu olduğunu söylemek zorundayım.

Deprem vukuunda binalarda meydana gelen yapısal hasarların en az yüzde yetmişinin zeminden kaynaklandığını düşünüyorum. Kayalık zeminlere yapılan binalar depremde en az hasar görür. Ancak irili ufaklı faylarla örülü ülke topraklarında mutlaka dağların tepelerine bina yapmak zorunda mıyız? Hayır, prensip olarak her türlü zemine depreme dayanıklı bina yapmak mümkün. Elbette bina temelinin oturacağı zeminin güçlendirilmesi ve uygun temel sisteminin seçilmesi koşuluyla. Depremlerde binalarda meydana gelen çökme ve yıkılmaların kanaatimce yüzde otuzluk kısmı ise proje tasarımı ve statik hesaplar (% 5), uygulama ve işçilik hataları (% 10), standartlara uymayan kalitede yapı malzemesi kullanımı ve eksik malzeme kullanımıyla (% 15) ilgilidir. Ülkemizde inşaat yönetmelikleri güncel haliyle neredeyse kusursuz hale getirilmiştir. Peki, bunca yıkımın, can kaybının, yaralanmanın ve maddi kayıpların sorumlusu kim? Bütün bu felâketin sorumlusu olarak devleti görüyorum. Siyasi karar sahipleri (rant uğruna çarpık yapılaşma, imar afları vs.) bakanlıklar ve belediyeler yaşadığımız felâketin sorumlularıdır. Devlet yetkilileri, makam ve kişisel menfaatler uğruna en asli görevleri olan denetleme işini yapmıyorlar maalesef. Peki, devletin elinde binaların denetimini yapabilecek yeterliğe ve liyakate sahip eleman var mı? Bu da ayrı bir sorun. Üniversitelerimiz hangi kalitede mühendis yetiştiriyor? Devlet kadrolarında çalışan her mühendis proje kontrol ve onayı konusunda yeterli mi, saha ve uygulama denetlemelerini yapabilecek düzeyde eğitim görmüş mü?

Neyse, konumuza dönelim. Üzülerek söylemek zorundayım, adaletin olmadığı ve hiçbir resmi kurumun görevini yapmadığı bir ülkede çocuk ve gençlerin eğitim ve öğretim sorununun çözülebileceğine inanmıyorum. Zaten mevcut durum kötüydü, bir de büyük deprem felâketi çocuk ve gençlerimize bir darbe daha vurdu. Eğer vicdanlı bir yönetim gelirse sorunun çözümü elbette mümkün. Mevcut iktidar bütün okulları imam yetiştiren kurumlar haline getirirken, bütün resmi kurumların başına birer imam atadı. Devlet okullarında eğitim kalitesi düştükçe özel okulların sayısı arttı. Bu durum vatandaşlar arasında büyük bir fırsat eşitsizliği yaratmakta. Liyakatli öğretmenleri görevlendirerek eğitimin kalitesi yükseltilmeli ve okullar tamamen ücretsiz hale getirilmelidir. Öğrencilerin barınma ihtiyaçları karşılanmalıdır. Devletin plânlama yapıp hangi meslek grubuna ne kadar ihtiyacı olduğu tespit edilmeli üniversite ve teknik liselerde ona göre kontenjanlar açılmalıdır. Bugün olduğu gibi üniversite mezunu kasiyerler, pazarcılar ya da diplomalı işsiz gençler ülkemizi doldurmamalı üniversite mezunu etiketi taşımasına rağmen hiçbir mesleki bilgiye sahip olmayan vasıfsız kişiler yalakalık yaptıkları için devletin en önemli makamlarına getirilmemelidir.     

Diyanetin bütçesi iyice küçültülüp oraya aktarılan kaynaklar eğitime harcanmalıdır. Diyanette sadece dinin siyasete ve ticarete karışmasını önleyecek denetleme elemanları görevlendirilmeli, bunun dışında imam ve müezzinler dahil camilerin tüm giderleri camiye giden cemaatler tarafından karşılanmalıdır. Cemaat ve tarikatların kontrolündeki bütün yurt, kurs ve okullara, dershanelere devlet el koymalıdır. Böylelikle bütün çocuklarımıza ve gençlere kaynak sağlanırken bilimsel eğitimin yolu açılmalıdır.

Madem deprem nedeniyle oluşan kayıpların baş sorumlusu devlet, depremde ailesini kaybeden ya da yoksul düşmeleri nedeniyle eğitim olanağı kalmayan tüm çocukların birer meslek sahibi olana dek tüm ihtiyaçları devlet tarafından karşılanmalıdır. 

Elbette en az yirmi yıl sürecek bir proje bu. Ne mevcut iktidarın ne de gelecek iktidarların yukarıda saydığım hamleleri yapacağına dair en ufak bir inancım yok. Ama son bir dileğim olacak. Denetleme görevini yerine getirmedikleri ve oy uğruna verdikleri siyasi kararlar neticesinde depremin bu denli büyük zararla sonuçlanmasına sebep olan bütün sorumlu siyasetçi, bürokrat ve memurların mal varlıklarına el konulup en ağır cezalara çarptırılmalarını bir vatandaş olarak istiyorum. 

BÖYLE BUYURDU ZERDÜŞT - FRIEDRICH NIETZSCHE

Kitabın Adı: Böyle Buyurdu Zerdüşt

Yazar: Friedrich NIETZSCHE 

Sayfa Sayısı: 306

Yayınevi: Tutku Yayınevi

Editör: Füsun Dikmen  

Türü: Felsefi Roman

Friedrich Nietzsche (1844-1900) ve ünlü kitabı "Böyle Buyurdu Zerdüşt" hakkında bilgilerim sınırlıydı. Yıllar önce mezun olduğum lisenin başarılı öğrencilere kitap hediye etme geleneği kapsamında benim payıma düşen kitaptı Böyle Buyurdu Zerdüşt, fakat o zamanlar, henüz kitap okuma alışkanlığım olmadığı için kapağını dahi kaldırmamıştım. Doğrusunu söylemek gerekirse, henüz tam olarak karakterimin şekillenmediği lise yıllarında okusaydım Nietzsche'yi anlayamazdım, anlayabilseydim bile yine o an sahip olduğum fikirler nedeniyle tepkim farklı olurdu muhtemelen. 

Felsefeye uzak kişilerin bu tarz bir kitabı okumakta zorlandıklarını ve büyük bir olasılıkla tamamlamadan bir kenara bıraktıklarını yorumlarda okudum. Diğer taraftan yazarın sıra dışı yaşam öyküsü, düşünce tarzı ve diğer eserleri hakkında birçok inceleme, yorum yazısı okuyup videolarını izledim. Aslında kitabı okuyalı üç haftadan fazla bir zaman geçmesine karşın yazar ve kitap hakkında yeni şeyler öğrenmek ve merakımı gidermek hususunda araştırma hevesim hâlâ azalmış değil. Daha önce hayata bakış açıma en yakın bulduğum Arthur Schopenhauer'den sonra Nietzsche'nin düşüncelerini de benimsemiş olmam hiç de şaşırtıcı değil. Zira Schopenhauer, Nietzsche'yi derinden etkileyen bir düşünür.

Okuduğum kitap bana hediye edilen kitap değil. Kitaplığımızda gözüme ilişen pek çok kitaptan biriydi. Bugüne dek pek çok çevirisi yapılmış. İlk çeviriler İngilizce dilinden daha sonrakiler ise kitabın orijinal dili olan Almancadan. Tutku Yayınevi tarafından basılan kitabın dilimize kimin tarafından çevrildiği belli değil. Böyle bir durum ilk kez başıma geliyor. Sadece editörün ismi var! Belli ki farklı birçok çeviriden bir derleme yapılmış. Özellikle İş Bankası Yayınları çevirisi önerilse de benim okuduğum kitap da bir miktar yazım hataları dışında fena değildi. 

1844 yılında Almanya'nın Leibzig şehri yakınlarındaki bir kasabada doğan Friedrich Wilhelm Nietzsche Protestan bir papazın oğlu. Ailenin daha sonra iki yaşında hayatını kaybedecek bir oğulları ve bir de kız çocukları oluyor. Yazar, beş yaşına geldiğinde babası ölüyor ve bundan sonra annesi, anneannesi, evli olmayan iki teyzesi ve kız kardeşi ile birlikte aynı evi paylaşmaya başlıyorlar. Beş kadının arasında tek erkek olması kadınlara bakış açısını nasıl etkiledi bilinmez fakat kadın cinsi hakkında akıl hocası Schopenhauer gibi aşağılayıcı sözler sarf etmesi hayli tuhafıma gidiyor. Bazı eleştirmenler onun kadın düşmanı olmadığını kadına ilişkin sözlerinde başka anlamların gizli olduğunu söylemekte. Nietzsche'yi anlamak kolay değil, yaşadığı dönemde de hiç anlaşılamamış zaten. Kendisini anlayabilmek için en az yüz yıl geçmesi gerektiğini söyleyen yazar, Böyle Buyurdu Zerdüşt kitabında yaşadığı dönemin kulaklarına göre ağız olmadığını ifade ediyor. Nitekim, onun anlaşılması ve daha sonra modern felsefesinin en büyük filozofu olarak kabul görmesi yirminci yüzyılın ikinci yarısına rastlar. 

Nietzsche'yi tanımadan, eserlerini okumadan önce blog yazılarımda, yaptığım yorumlarda gelenek, görenek ve adetlerle aramın iyi olmadığını, inanca ve milli duygulara dayalı kutsalların sömürü aracı olarak kullanılmasından başka insanlara hiçbir fayda sağlamadığını, bizzat onları köle haline getirdiğini defalarca dile getirdim. Bu yüzden yazarın aşağıdaki cümlelerini sempatiyle karşıladım.

"Gelenek nedir? Bize yararlı olan şeyleri emrettiğinden dolayı değil, bize emrettiğinden dolayı, itaat ettiğimiz yüksek bir otoritedir. Ahlâklılık yeni ve daha değerli yeteneklerin ortaya çıkmasına karşı direnir, aptallaştırır. Cahil bir toplum özgür bırakılıp kendisine seçim hakkı verilse dahi hiçbir zaman özgür bir seçim yapamaz. Sadece seçim yaptığını zanneder. Cahil toplumla seçim yapmak, okuma yazma bilmeyen adama hangi kitabı okuyacağını sormak kadar ahmaklıktır. Böyle bir seçimle iktidara gelenler, düzenledikleri tiyatro ile halkın egemenliğini çalan zalim ve madrabaz hainlerdir."

Nietzsche, babası gibi papaz olmak üzere gittiği üniversitenin teoloji bölümünde eğitim görmekteyken kilisenin Hristiyanlık öğretilerini ve tanrı inancını sorgulamaya başlar. Tanrı ve yaşamın amacı üzerine kendisini tatmin edecek bir cevap bulamayınca ailesinin tepkisine rağmen dini eğitimini terk ederek filoloji konusuna eğilir.

"Her şeyi bilen ve her şeye kadir olan bir tanrı, amacının yarattıkları tarafından anlaşılmamasına çalışan bir tanrı... Bu tanrı iyiliklerin tanrısı olabilir mi? Sanki insanlığın selameti için bir sakıncası yokmuş gibi sayısız şüphe ve tereddütü binlerce yıl yaşatıp sürdüren tanrı! Buna karşın onun hakkında yanılmanın korkunç sonuçlarını belirsiz bir şekilde vaat etmiyor mu? O insanlığın, nasıl da hakikat uğruna acı çektiğini görebilseydi gaddar bir tanrı olmaz mıydı? Ama belki de bir iyilikler tanrısıdır ve kendini daha açık ifade edemiyordur. Arzularımız o kadar şiddetlidir ki, bazen birbirimizi parçalamak isteriz. Ama topluluk duygusu bizi durdurur." 

Kitap, Nietzsche'nin bütün felsefesini aforizmalarla, mecaz ve metaforlarla, kelime oyunlarıyla ortaya koyduğu dev bir eser. Rönesans'la başlayan, kilise inanç ve otoritesinin yıkılıp bilimsel ilerlemelerle tanrı inancının zayıfladığı bu dönemde insan kendini yalnız, korumasız ve adeta bir boşlukta hissetmektedir. Zerdüşt, Tanrı'nın öldüğü fikrini insanlara inandırmakta zorlanmaktadır. Aslında kendisi de varoluşun ve tanrısız bir yaşamın amacını sorgulamaya başlamıştır. Bu nedenle dağdaki bir mağaraya on yıl kapanarak tefekküre dalar ve gördüğü bir rüyada aydınlandığını fark eder. Öğrendiklerini halkın arasına karışarak aktarmaya başlar. İnsanlar Zerdüşt'e tepki gösterince tekrar mağarasına döner. Birkaç yıl sonra şehirde aradığını bulma umuduyla tekrar yola koyulur. Karşılaştığı bazı insan ve varlıklarla kısa bir sohbetten sonra onları mağarasına davet eder. Zerdüşt'ün aradığı kişi "üst insan" dır. Altında uçurum olan, hayvanla üst insan arasında gerilmiş bir ipin üstünde düşmemek için mücadele eden varlıklar olarak kabul eder normal insanları. Üst insan, toplumun bütün gelenek ve ahlâkını, yönetim otoritesini, inançlarını kabul etmeyen sadece iradesiyle hareket edip düşünen bir varış noktasıdır, Zerdüşt'e göre. Bu nedenle, hayatı ve güçlülük iradesini evcilleştiren bir ahlâkın hasta ettiği ve hasta edilmiş bir canlı olarak kendi kendisinin sonunu hazırlayan insan, aşılması gereken, aşılmak zorunda olan bir varlıktır. Kendi iradesiyle yeni fikirler ortaya koyan insanları överken, sürü psikolojisiyle hareket eden ve kendine ait bir düşüncesi olmayan insanları köle ahlâkını benimseyen hayvan statüsüne indirir. Zerdüşt, şöyle der.

"Ben size üst insanı öğretiyorum, insan aşılması gereken bir şeydir. Onu aşmak için ne yaptınız? Şimdiye değin bütün canlılar kendilerinden üstün bir şey yarattılar. Ve siz bu büyük akışta geri çekilen sular gibi olmak ve insanı aşmak yerine hayvana geri dönmek mi istiyorsunuz? Maymun insan için nedir? Bir kahkaha ya da acı veren bir utanç, işte insan da üst insan için böyle olmalıdır: Bir kahkaha ve acı veren bir utanç!"

Nietzsche, toplumun bütün değer yargılarını masaya yatırır. Yaşamın değersizleştirilmesinden ve onun yerine öte dünyanın konularak nihilizme giden yolun açılmasından, başta kilise olmak üzere dinleri sorumlu tutar. Merhamet (acıma duygusu) bile insanın gelişmesinin önünde bir engeldir. Nietzsche, merhametin yaşam üzerindeki yozlaştırıcı etkisine dikkat çekerken onun yaşamın bozuk kalıntılarını, nasibi kıtları ayakta tuttuğundan ve böylece yaşamın kendisine karamsar, sorunlu bir görünüm verdiğini iddia eder. 

Nietzsche'nin Güç İstenci, Bengi Dönüş ve Amor Fati (kaderini kabul et) gibi kavramları çoğu zaman anlaşılamamış ya da yanlış anlaşılmıştır. Arthur Schopenhauer'ün yaşam, kötülüklerle doludur inancına göre aslında daha orta yoldan bir düşünce içindedir yazar. Amor Fati ile üst insan olma mücadelesi arasında bir çelişki varmış gibi görünse de Nietzsche'nin kader anlayışı bir kabulleniş değil, tam tersine acılarla mücadele edilmesi gerektiğini ve acıların insanın kendini geliştirebilmesi için bir vasıta olduğunu ifade eder.

Yazar ve kitap hakkında yazılacak daha çok şey var. Nietzsche dünyanın en genç profesörü olarak henüz 24 yaşındayken davet edildiği üniversiteden fikirlerinin anlaşılmaması, insanların kendisine tepki göstermesi ve ilgi duymamalarından ötürü ayrılmak zorunda kalır. Fikren uyuştuğu Salome adında başına buyruk bir kadına aşık olur ve evlilik teklifinde bulunur. Ancak ret cevabı alınca yıkılır, çevresinden kopar ve kendisini yalnızlığın kollarında bulur. Bir yandan da hastalıklarla boğuşmaktadır. İsviçre ve İtalya gibi ülkelerde inzivaya çekilerek son derece üretken bir yazar olarak hayatına devam ederken eserleri rağbet görmez, pek çoğunu bastıramaz bile. On yıl kadar sonra ruhsal bakımdan ağırlaşır ve bir akıl hastanesine yatırılır. Bir süre sonra da kız kardeşi yanına alır ve ölene kadar bakımını üstlenir. Elizabeth adındaki bu kadın Hitler yanlısıdır. Ağabeyinin yayınlanmamış kitaplarında Nazi ideolojisini destekleyen bazı eklemeler ve düzeltmeler yaparak basılmasını sağlar. Üst insan fikri Nazilerin sevdiği bir konu olduğu için büyük rağbet görür. Oysa Nietzsche kız kardeşinin bu yaptığını öğrense kahrından ölürdü. Zira Nietzsche, üst insan derken ırkçı bir yaklaşımda bulunmamış, tam aksine Hitler Almanya'sı gibi otokrat yönetimleri en sert şekilde eleştirmiştir. 

Böyle Buyurdu Zerdüşt, kitabını tamamen anladım, bütün metaforları çözdüm diyemem. Sözgelimi "Bengi Dönüş" konusunda yazar zamanın çember şeklinde başı ve sonu sınırsız düz bir çizgi olduğundan bahsetmektedir. Çemberden kasıt, yaşam boyunca yaşadıklarımızın mütemadiyen tekrarlandığını, her günümüzün, her anımızın bire bir, her acımızın, sevincimizin aynı şekilde değişmeden tekrarlanacağıdır. Bu görüş bir ölçüde reenkarnasyonu hatırlattı bana ama alâkası olmadığını düşündüm sonra. Fakat yine de Böyle Buyurdu Zerdüşt, bir başucu kitabı, yanımda bulunduracağım ve fikirleri üzerinde epey tartışma imkânı bulacağım bir kitap oldu. Biraz felsefeyle ilgileniyor ve yaşamı sorguluma cesaretine sahipseniz Nietzsche'nin düşünce ve hayaller dünyasına siz de hoş geldiniz.

AĞAÇ EV SOHBETLERİ # 180

Sevgili DeepTone tarafından organize edilen Ağaç Ev Sohbetleri etkinliğimiz tüm heyecanıyla devam ediyor. Önceki haftaların sohbet konularını ve konu başlıklarını öneren arkadaşlarımızın isim listesini burada bulabilirsiniz. Bu haftanın konusu Sade ve Derin / DeepTone tarafından belirlendi. 

"Okullarımızda eğitim ne durumda?"

Tek kelimeyle berbat! Bu soruyu eğitimciler daha iyi cevaplandırabilir fakat eşimin öğretmen olması sebebiyle az çok konunun içindeyim. Eskiden de mükemmel değildi fakat son yıllardaki durum, ülkenin karanlığa gömülüşünün resmini anımsatıyor. Oysa cumhuriyetimizin ilk yıllarında eğitim enstitüleri ile ne güzel bir başlangıç yapılmış, sadece şehirdekiler değil kırsal alanda yaşayan çocuklar dahi, bilimin ışığında aydınlanma imkânı bulmuş, sanatı ve sporu asla ihmal etmemiş ve her biri vatanına, milletine büyük hizmetlerde bulunmuştu.

Bugün ana sınıfından üniversiteye kadar tüm okullarda okuyan çocuklarımız, gençlerimiz ezbercilik temeline dayanan ve bağnaz ideolojilerin pompalandığı birer kurum olarak hizmet vermekte. Bunlara eğitim kurumu demek ne kadar doğru? Diğer taraftan eskiden dar gelirli aileler çocuklarını en iyi okullarda okutabilecek durumdayken bugün ekonomik durumu görece iyi olan aileler bile eğitim masraflarını karşılamakta zorlanıyorlar. Fen kitapları bilimsellikten uzak, dünyanın kabul ettiği Evrim Teorisi bile ders kitaplarından çıkartılmış! Tarih deseniz, gerçeklerden uzak, sözde bir kahramanlık destanı! 

Esas üzerinde düşünmemiz gereken husus, özellikle son yirmi yılda çocuklara ve gençlere kaliteli bir eğitim verilmek isteniyor mu, istenmiyor mu sorusudur. Bence istenmiyor. Çünkü kafası çalışan, sorgulamasını bilen bir gençliğin başlarına belâ olacağını biliyorlar. Yoksul kesimin çocukları cemaat ve tarikat medreselerinde, yurtlarında ileriki yaşamlarında kendilerini sürüden farklı kılmayacak uydurma öğretilere maruz bırakılıyorlar. Hasbelkader bu kurumların eline düşmeden, kendini yetiştirerek meslek sahibi olanlar marketlerde kasiyerlik yaparken ülkenin en önemli kurumlarının yöneticiliklerine liyakatten ve ahlâktan yoksun kişiler getiriliyor. Gençler haklı olarak yıllarca okullarda eğitim gördükten sonra çabalarının karşılığını alamayacaklarını biliyor ve ilk fırsatta ülkeyi terk etmenin yollarını arıyor. 

Eski dönemin de eksiklikleri vardı elbette. Gençler puanlama esasına göre tercihlerini belirliyor ve çoğu zaman istedikleri mesleğin dışında, istemedikleri bir alanda eğitim görmek zorunda bırakılıyor, eğitim aldığı alanın dışında çalışmak zorunda kalan bu insanlara harcanan devlet kaynakları boşa gitmiş oluyordu. Bugün iyi bir üniversite eğitimi almanın vatandaşa hiçbir yararı yok. Diploma değersiz bir kâğıt parçası. Hatta bu kâğıt parçasına sahip olmamanız cumhurbaşkanı olmanıza bile engel değil. Ülkemizde eğitimin geldiği son nokta bu olmalı!     

Bu topraklarda niçin bir bilim adamı, bir mucit, bir filozof ya da mesleğinde zirveye ulaşmış bir kişi çıkmıyor. Bunun temel sebebi eğitim sistemimizdeki bozukluk. Düşünen insandan korkuyor iktidarlar. Sorgulamayan, her söze kolayca inanan insanlar isteniyor. Siyasal İslam'ın gençliğe lâyık gördüğü eğitim sistemi bu. Kula kulluk eden, nereye istersen oraya güdülebilecek bir sürü... İkinci tehlike ise milliyetçilik. Milli tarih, milli eğitim, yerli ve milli... Eğitimin milliyeti olmaz. Bilim, milliyeti olmayan evrensel bir değerdir. Milli tarih de olmaz. Tarih derslerinde, Kurtuluş Savaşımızı anlatırken bile gerçeklerden şaşmamalı, sadece bir kahramanlık destanından ibaret olmamalı yazılanlar. Geçmişteki hatalarımızı görmeli ve onlardan dersler çıkartmalıyız. 

Okullarımızda eğitim ne durumda? Kabul etmemiz gerekir ki, iki bin küsur yıl önce antik Yunan okullarındaki eğitimin fersah fersah gerisindeyiz. Bugün bile insanlar o dönemin felsefesinden bahsederken cumhuriyetin ilânından bu yana onlarca kez değiştirdiğimiz ve hâlâ dikiş tutturamadığımız bir eğitim sistemine sahibiz. Batılı ülkelerin gerisinde kalmamızın esas nedeni bu, doğru bir eğitim sistemi benimsememiş olmamız. 

Son olarak özellikle üniversiteler özerk olmalı. Özgürlük, üniversite öğrencilerinin hakkıdır. Adalet ve eğitim kurumları başta olmak üzere laik bir ülkede hiçbir devlet kurumuna din ve siyaset girmemeli. Maşallah ülkemizde bu kurumlar dinle ve siyasetle boğazına kadar kirlenmiş, öğrenciler özgürlüklerinden yoksun bırakılarak yargı ve güvenlik güçleri tarafından cendere altına alınmış. Böyle bir ortamda eğitimin durumu doğal olarak içler acısı...

AĞAÇ EV SOHBETLERİ # 179

Sevgili DeepTone tarafından organize edilen Ağaç Ev Sohbetleri etkinliğimiz tüm heyecanıyla devam ediyor. Önceki haftaların sohbet konularını ve konu başlıklarını öneren arkadaşlarımızın isim listesini burada bulabilirsiniz. Bu haftanın konusu Sade ve Derin / DeepTone tarafından belirlendi. 

"Katilleri idam cezası ile cezalandırarak toplum da cinayet suçu işlemiş olur. Bu nedenle, müebbet hapis, katiller için iyi bir cezadır."

Bu konuyu empati yaparak değerlendirmenin daha doğru olacağını düşünüyorum. Eğer mağduru ve katili tanımıyorsak, nedeni ne olursa olsun verilecek idam cezasını hem evrensel hukuk hem de çağdaşlık adına doğru bulmayabiliriz. Fakat sevdiğimiz bir insanı öldüren kişinin yaptığı bu eylemin karşılığını canıyla ödemesinin içimizi bir nebze soğutabileceğini düşünmeden edemiyorum. Sevdiğimiz insanı geri getirmese de katilin bu şekilde cezalandırılması içlerimizi biraz olsun soğutmuş olur. Ayrıca bir mikrobun ortadan kalktığına için için sevinirken cinayete teşebbüs edecek diğer mikropların üzerinde caydırıcı bir etki bırakacağını da söylemek mümkün. 

İdam cezası yerine katilin müebbet hapisle cezalandırılması bir çözüm müdür? Yukarıda empati kurmaya çalışarak konunun duygusal etkilerini bir tarafa bırakıp meseleye rasyonel açıdan bakılması taraftarıyım. Bu yüzden konunun enine boyuna değerlendirilmesi gerektiğine inanıyorum.

Sağlıklı düşünebilen, eğitimli bir insan cinayet işleyebilir mi? Bence bu mümkün değil. Meydana gelen her cinayette işin kolayına kaçıp baş sorumlu olarak katili hedef alırken ailenin, toplumun ve devletin sorumluluklarını görmezden geliyoruz. Kültürümüzden gelen kan davaları, ideolojik sapkınlıkların sebep olduğu kıyımlar, dini inanışların getirdiği cihat, kâfirlerin öldürülmesi gibi çağ dışı yaptırımlar varken tek suçlu elini kana bulayan katil midir? 

Eğer suç ve cezadan bahsediyorsak önce adalet sistemini sorgulamalı. İşlenen her suç lâyıkıyla cezalandırılıyor, gerçek suçlular tam manasıyla ortaya çıkarılabiliyor mu? Sözgelimi kadın cinayetlerini ele alalım. Sıklıkla haberlere konu olan genç bir kadının kocası tarafından bıçaklanarak öldürülmesi durumunda verilecek cezayı tartışalım. Öncelikle, toplumun ataerkil yapısı bu cinayetin önemli bir sebebi değil midir? Bu yapıyı ortadan kaldırmak yerine dini ya da geleneksel değerleri baş tacı edip kadını erkeğin yanında değersiz kılıcı kural ve davranışları yücelten devletin, bu yapıyı normal gören ve çocuklarını yanlış yönlendiren ailelerin hiç mi suçu yok? Bir örnek daha vererek devam edeyim. Alacak verecek davalarında ortaya çıkan cinayet haberlerini duyuyoruz. Eğer güvenilir bir adalet sistemi olsa, hakkını devletin koruyacağından ümidini keserek her türlü riski göze alıp adaleti kendi başına sağlamaya kalkışır ya da mafyaların eline bırakır mı insanlar? 

Diğer taraftan insanın ruhsal sağlığına dikkat çekmek istiyorum. Ekonomik sebepler ve muhtelif sağlık sorunları nedeniyle başkalarına zarar verebilecek, hiç tanımadığı insanları öldürebilecek hasta ruhlu birçok insan dolaşıyor aramızda. Bunların bir kısmı adam yaralama ya da benzeri bir suçtan kısa süre hapis yatıp dışarı salınmış kişiler. Bazıları mafya tetikçileri. Bazıları hayattan bir beklentisi kalmamış dini ve ideolojik tetikçiler. Bu tür insanları kontrol altına almak, eğitmek yerine sırası geldiğinde kirli çıkarları için kullanan devlet kurumlarının, mafya ve ideolojik örgütlerin payı yok mu bu cinayetlerde?

Yukarıda bahsettiğim ya da olası diğer nedenlerle vuku bulan cinayet olaylarının gerçek faillerini sadece katillerle sınırlandırmak yerine ihmali bulunan kişi ve kurumların cezalandırılması da hem adaletin gereği hem de bu tür fiillerin tekerrür etmemesi için caydırıcı etkiye haizdir. Hiç ilgisi yokmuş gibi görünebilir fakat kanaatimce her cinayetin temel nedenlerinden biri de devletin liyakatsiz kişilerin yönetimine bırakılmış olmasıdır.

Prensip olarak hiçbir insanın bir başka canlıyı öldürmesine, gerekçesi ne olursa olsun yukarıda bahsettiğim nedenlerden dolayı devlete idam cezası yetkisinin verilmesine karşıyım. Ayrıca daha önce bölümler halinde blogumda yayımladığım "Masum Bir Adamın İtirafları" adlı çeviri romanımda konusu geçen, bütün deliller aleyhine olmasına karşın hiçbir suçu olmayan adamın idam cezasına çarptırılması gibi olayların bu düşüncemde etkili olduğunu eklemek isterim. Elbette katil cezalandırılmalı ama nasıl? 

Şimdi gelelim müebbet hapis cezasına... Biliyor musunuz, ülkemizde müebbet hapsi ya da onlarca yıl hapis cezasına çarptırılmayı göze alıp birkaç bin liraya adam öldürebilecek binlerce kiralık katil var. Bunlar her seçim döneminde bir af çıkarılacağından son derece eminler. Dışarı salıverildiklerinde yeni müşteriler arayacakları da şüphe götürmez bir gerçek. Öyle ki bu tür insanlar, hapishaneleri kendilerine mesken tutmuş, içeriden her türlü yasa dışı faaliyetlerini sürdürebiliyorlar. Bunları müebbet hapisle cezalandırmanın ne faydası olabilir? Katile öyle bir ceza verilmeli ki, hiçbir aftan yararlanamasın. Elbette önce o kişinin katil olduğundan emin olmak şart! Nasıl bir ceza? Söz gelimi eskiden kürek mahkumiyeti vardı. Günümüzde böyle bir ceza yok. Yeraltı madenlerinde çalıştırılabilir ömür boyu meselâ. Çalışmaz kaytarırsa azıklarından kesilir. Ağır işlerde karın tokluğuna öylesine çalıştırılır ki adam, idam cezasını arayacak hale gelsin. İyi hali görülenler, devlet adına tarlalarda mahsul yetiştirilmesinde değerlendirilebilir örneğin. Darbeci Kenan'ın meşhur sözü geldi şimdi aklıma. Gencecik çocuklar için "asmayıp besleyecek miyiz?" demişti bir zamanlar. Katiller asılmasın ama beslenmesin de. Devlet adına çalıştırılsın köle gibi. Böylelikle biraz olsun hak yerini bulmuş olur. Mağdurların birinci derece yakınlarına devletin elde ettiği bu kazancın bir kısmını dağıtmak da makul geliyor bana. Neticede devletin bu cinayetlerin tamamında az ya da çok sorumluluğu var. Ayrıca cinayetlerin önüne geçilebilmesi için devleti yönetenlerin, görevlerinde ihmalkârlık gösterenlerin de cezalandırılması gerektiğine inanıyorum.

AĞAÇ EV SOHBETLERİ # 178

Sevgili DeepTone tarafından organize edilen Ağaç Ev Sohbetleri etkinliğimiz tüm heyecanıyla devam ediyor. Önceki haftaların sohbet konularını ve konu başlıklarını öneren arkadaşlarımızın isim listesini burada bulabilirsiniz. Bu haftanın konusu yine Sade ve Derin / DeepTone tarafından şöyle belirlendi. 

"Modern teknoloji birçok çalışanın her gün ofise gitmesi yerine evde çalışmasını olanaklı hale getirdi, en azından çalışma saatlerinin bir kısmında. Bu durum çalışanlar ve işverenler için olumlu mu?"

Ofis yerine evde çalışmayı hem işveren hem de çalışanlar açısından olumlu görüyorum. Bilgisayar ve internetin insanlara sağladığı teknolojik faydanın bir sonucu olarak evde çalışma ekonomik bakımdan avantajlıdır her zaman. Bu sayede işverenin çalışanlarına ofis ayırmasına, ulaşım için servis koymasına ya da araç tahsis etmesine, yemek masrafına gerek kalmaz. Diğer taraftan çalışanlar da her türlü hava koşullarında, trafik keşmekeşi içinde işe gidip gelmenin zorluklarından kurtulur ve zamandan kazanır, kendi ihtiyaçlarına göre plân ve programını yapar. 

Elbette her meslek ev çalışmasına uygun olmayabilir. Birçok kişi tamamen internet üzerinden bireysel ve serbest olarak kendi uzmanlık alanlarında evden çalışmayı başarıyla yürütürken bedenen çalışma gerektiren iş dallarında insanlar ofise gitmek zorunda.

Önemli olan çalışmadan beklenen verimi almaktır. İster özel ister, kamu dairesinde olsun çalışanlar ortaya koymuş oldukları değerin karşılığını almaları gerekir. Hemen her sektörde mesai saatlerine uymalarına rağmen kuruma hiçbir faydası olmadığı gibi çalışan diğer insanlara da engel olan ve dolayısıyla iş verimini düşüren pek çok insan tanıdım. Düzgün bir denetim ve liyakat değerlendirmesi yapılmadığı için bu durum kamu sektöründe daha fazladır. Yapılan işe göre değil mesaide geçirilen süreye göre ücretin belirlendiği kamusal alanda evde çalışmanın avantaj sağlamayacağını söylemek mümkün. Gerçi dolaylı yoldan bir faydası olabilir belki de. Bu tür insanlara tamam, siz evde çalışın denebilir. Böylelikle ulaşım ve yemek maliyetlerinden tasarruf edilebileceği gibi diğer çalışanları olumsuz yönde etkilemelerinin de önü alınmış olur. Fakat çözüm bu değil. Çalışıp işlerini lâyıkıyla yapan insanlar, yanlarında bir işe yaramaksızın gevezelik eden arkadaşlarına seslerini çıkarmazlarken, onların evlerinde boş boş oturarak maaş aldıklarını fark ettikleri anda kazan kaldırabilirler.

Vergi daireleri ve banka şubelerinin ödemelerle ilgili birimleri kapatılmalı, elektrik, su, doğalgaz gibi tüketim giderlerinin gişe işlemlerine son verilmelidir. Her türlü ödeme kredi kartlarıyla ya da bankamatiklerden yapılmalı, bu sayede iş gücünden tasarruf sağlanmalıdır. Resmi ya da özel kurumlardaki görevliler gerektiğinde evlerinde çalışarak vergi kaçıran ya da zamanında borçlarını ödemeyenlerin takibini yapabilir. Bütün tebligatlar e-devlet üzerinden sahiplerine ulaştırılabilir.

Ofiste, özellikle kalabalık ortamlarda çalışanların iş verimleri daha düşüktür. Proje bürosunda çalıştığım yıllarda özellikle pazartesi günleri heyecanlı maç kritikleri ile geçerdi. Evde çalışmanın da bazı dezavantajları olabilir fakat bunlar düzeltilebilecek şeylerdir. Eğer evde çalışıyorsanız sessiz bir çalışma odasına sahip olmanız ve internet bağlantınızın olması  yeterli. Evde küçük çocuğunuz varsa onun bakımını üstlenecek biri olmalı ya da onu kreşe göndermelisiniz. 

Eğer verim alınabiliyorsa işveren evden çalışmayı teşvik edebilir, bu her zaman kendi çıkarınadır. Çalışan için ofis, sosyalleşme için uygun bir ortam yaratır. Evde çalışma durumunda bu sorun en az haftada bir yapılacak durum değerlendirme toplantıları, iş görüşmeleri, iş yemekleri gibi etkinliklerle kapatılabilir. Nihayetinde sarf edilen mesai, enerji değil, yapılan iş ve çıkan sonuç önemlidir. Bütün bunların ışığı altında, imkânlar elverdiği ölçüde, evde çalışma avantajlarının, gerek işveren, gerekse çalışanlar bakımından ofiste çalışmaya kıyasla daha ağır bastığını söylemek mümkün.              

ÇAVDAR TARLASINDA ÇOCUKLAR - J.D SALINGER

Kitabın Adı: Çavdar Tarlasında Çocuklar

Yazar: Jerome David SALINGER 

Sayfa Sayısı: 198

Yayınevi: Yapı Kredi Yayınları

Çeviren: Coşkun Yerli 

Türü: Roman

Çavdar Tarlasında Çocuklar, J.D. Salinger'in ilk ve tek romanı. Yayımlandığı 1951 yılından beri en çok okunan ve üzerinde en çok konuşulan kitaplardan biri olması ilgimi çekmiş, yakın bir zaman önce okuduğum ve vasat bulduğum Dokuz Öykü kitabından sonra yazar hakkında nihai kararımı verebilmek için içimde yoğun bir okuma isteği uyanmıştı. Bu kez her zaman yaptığımın aksine yazar ve romanın konusuna ilişkin önceden epey bilgi edinmemden dolayı kafamda olumsuz bir önyargı oluştuğunu kabul etmem gerekir. Kitabı sevenler tutku derecesinde bağlılıklarını ifade ederlerken büyük bir okur kitlesi de Salinger'in bu eserini deli saçması buluyorlar. Kabul etmem gerekir ki kitabın konusu ne kadar basit olsa da anlatım son derece sürükleyici. İlk sayfadan itibaren ergen bir fırlamanın yaptığı haylazlıkları okumak bana ne kazandırabilir düşüncesiyle boğuşurken kendimi bir anda olayların içinde bulup merak içinde bir sonraki sahnenin peşine takılmam benim için sürpriz oldu.

Salinger, 2. Dünya Savaşı sırasında görev yaptığı cephelerde kaleme aldığı bu kitapta savaşla ilgili bir hususun yer almaması son derece ilginç. Belli ki yazar kendini yazmaya odaklayarak savaşın olumsuz etkilerinden kendini bir ölçüde uzaklaştırmaya çalışmış. Romanın anlatıcı ve baş kahramanı olan Holden Caulfield, gençlik yıllarına bakıldığında adeta yazarın bir kopyası. Kitap, savaşın sona ermesiyle birlikte Amerikan gençliğinin yaşamını, yalnızlık ve bunalımlarını tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriyor. Evet, ilk bakışta burun kıvırdım, ne yazım tarzı ne o Amerikalılara özgü küfürlü konuşma şekli hoşuma gitti. Kitabın verdiği bir mesaj ya da öğreteceği bir husus da yoktu. Sonra düşündüm ve bir şeyin farkına vardım. Yazarla bütünleşen Holden karakteri, "Siz büyükler, zaten bizi, çocukları ve gençleri anlamıyorsunuz!" diyor ve bir şekilde kendilerini anlamayan yetişkinleri eleştiriyordu. Yani kitapta anlatılanları değersiz görmem bu yönden yazarı haklı çıkarmıştı. Dolayısıyla kibrimi bir yana bırakıp yeniden, farklı bir gözle bakmaya başladım kitaba.

Her şeyden önce, romanın bir yazarın kaleminden değil, ergen bir çocuğun ağzından çıktığını düşünmek gerekiyor. Bunu edebi bir yenilik olarak değerlendirilebiliriz belki, o zaman yazarın bunu başardığını da söylemek mümkün. Çevirmen argo ve küfür içeren bazı ifadeleri dilimize çevirirken yumuşatmış görünüyor. Amerikan filmlerinde rastladığımız "Şu lanet ellerini çek üzerimden" türünden cümleler yine sıklıkla çıkıyor karşımıza. Kitap basıldıktan sonra ahlâk bozduğu gerekçesiyle bir süre okullarda yasaklanmış. Bunun dışında bir de komünizm propagandası yaptığı iddiasıyla yasak yemiş. Ne var ki, bu yasaklar kitaba olan ilginin daha da artmasıyla sonuçlanmış.

Pencey kolejindeki başarısızlığı sebebiyle okuldan atılan 17 yaşındaki Holden Caulfield'in üç günlük yaşamı kendi ağzından okura aktarılıyor. Aynı, kitabın yazarı gibi Holden, daha önce gittiği okullarda da dikiş tutturamamış. Avukat babasıyla, kulüp üyelikleri bulunan ve tiyatroya giden sofistike bir kadın olan annesi çocuklarına karşı ilgisiz. Holden'ın Hollywood'a yerleşip film senaryosu yazan ağabeyi D.B ile sıradan bir ilişkisi var. Fakat dört yıl önce lösemiye yakalanıp hayatını kaybeden, kendisinden iki yaş küçük, çok sevdiği erkek kardeşi Allie'nin yokluğuna dayanmakta hayli güçlük çekiyor. Holden'ın bir de Phoebe adında, on yaşlarında, kızıl saçlı küçük bir kız kardeşi var ki onunla olan sıcak ilişkisini anlattığı bölümler son derece etkileyici.

Salinger, Çavdar Tarlasında Çocuklar romanında akıllarda kalıcı, yeni, kurgu bir karakter mi yaratmış yoksa tamamen kendini mi anlatmış tam olarak bilemiyoruz ama muhtemelen her ikisi de kısmen geçerli. Holden, bazen hırçın, öfkeli, içine kapanık, sürekli karar değiştiren, yalnızlık çeken, elindeki parayı cömertçe harcayan, kompleksleri olan, yaşı gereği cinsel dürtülerini kontrol edemeyen, yeri geldiğinde yalan söyleyen, büyüklerin yanında kendine yer edinemeyen, bazen ezik, bazen cesur davranışlarda bulunan bir tip. Romanın farklı bölümlerinde Holden'ın yurttan arkadaşları, taksi şoförü, asansörcü, eski öğretmenleri, eski ya da yeni kız ve erkek arkadaşları gibi ikincil karakterler anlatımı zenginleştiriyor. Misafir olarak evini ziyaret ettiği eski öğretmenlerinden birinin uzun uzun nasihatlerini dinlediği bir esnada, öğretmenin psikanalist Wilheim Stekel'den yaptığı şu alıntı ilgimi çekiyor.

"Olgunlaşmamış insanın özelliği, bir dava uğruna soylu bir biçimde ölmek istemesidir, olgun insanın özelliği ise, bir dava uğruna gösterişsiz bir şekilde yaşamak istemesidir."

Bu söz aynı zamanda Salinger'in felsefesine de birebir uymakta. Uzun konuşması bittiğinde Holden'ın yatıp uykuya dalmasıyla birlikte bir elin başını okşaması üzerine deliye dönen Holden, yanında gördüğü öğretmeninin homoseksüel olmasından şüpheleniyor ve korku içinde, aceleyle evi terk ediyor. Holden'ın anlatmasından daha önce bu tür olaylara yabancı olmadığını öğreniyoruz. 

Şimdi ben bu kitap için ne diyeyim? Evet, sıra dışı bir kitap. İnsana fazla bir şey vermiyor. Fakat inanılmaz derecede üzerinde konuşulup tartışılabilecek düşünceler ortaya koyuyor. Eğlenceli ve kolay okunan bir kitap. Holden'ın kız kardeşinin bavulunu toplayarak evi terk etmesi ve ağabeyini yalnız bırakmayıp onun yanında  gitmek istemesi etkileyiciydi. Yine aynı sahnenin devamında aralarının açılıp yeniden düzelmesi için Holden'ın yalvarmaları, küçük kızın sağına soluna bakmadan caddenin karşısına geçmek için yola fırlaması insanın yüreğini hoplatan cinsten ayrıntılar. Hatta küçük kıza araba çarpıp romanın dramatik bir şekilde sonlanacağını düşünmüştüm o an. Kitabı okuduğum için boşa zaman harcadığımı düşünmüyorum fakat tavsiye konusunda kararsızım. Böylelikle Salinger faslını kapatmış oluyorum.