Yazar: Jared DIAMOND
Çeviri: Ülker İNCE
Sayfa Sayısı: 609
Yayınevi: Pegasus Yayınları
Son zamanlarda okuduğum en değerli kitaplardan biri oldu Tüfek, Mikrop ve Çelik. Coğrafya ve fizyoloji profesörü Jared Diamond, hayli emek ve zaman harcadığı bu bilimsel eserinde Homo Sapiens Sapiens'ten bu yana insan topluluklarının kaderini etkileyen nedenlere bilimsel temelli cevaplar aramış. Yazar bu kitabıyla 1998 yılında kurgusal olmayan genel eser dalında Pulitzer Ödülü ile En İyi Bilim Kitabı dalında Aventis ödülünü almış bulunuyor.
Diamond'ın bu kitabını daha önce okuduğum Daron Acemoğlu ve James A. Robinson'un ulusların kaderini tarih, ekonomi ve siyasete bağlayan "Ulusların Düşüşü" adlı kitabıyla mukayese etme imkânı buldum. Tüfek, Mikrop ve Çelik toplumların gelişme düzeyindeki farklılıkları çok daha geniş perspektiften ele alan, çok daha geniş bilimsel araştırmalara yer veren ve toplumsal gelişmeyi bir ya da birkaç nedene bağlamak yerine bütün olasılıkları ele alarak sonuca giden, bunları arkeoloji, jeoloji, antropoloji, tarih, dilbilim, coğrafya, sosyoloji gibi disiplinlerle temellendiren müthiş bir kitap.
Öncelikle eseri dilimize kusursuz çeviren Ülker İnce'yi ve editör Kemal Küçükgedik'i de kutlamak isterim, gerçekten böylesine büyük hacimli bir kitapta bir tek çeviri ya da yazım hatasıyla karşılaşmadım. Yazarın büyük bir emekle ortaya koyduğu esere kaynak teşkil eden onlarca kitap ve yayınlanmış makale bilimsel çalışma yapmak isteyenler için eşsiz bir bibliyografya halinde kitabın sonundaki "Ek Okumalar" bölümünde detaylı bir şekilde sunulmakta.
Kitap bazı bölümlerde detaya ve derin konulara inerken insanın aklına gelecek her türlü soruyu sorup gerçeği arıyor. Aynı zamanda bir ders kitabı olan ve üniversite hocalarınca yardımcı kitap olarak önerilen bu eser National Geographic tarafından filme çekilmiş. Konuya ilgi duyanlar ve neden bazı ulusların gelişmiş, bazı ulusların az ya da gelişmemiş olduğuna kafa yoranlar için önemli ve değerli bir kaynak. Dili ve anlatımı son derece sade olmasına rağmen verilen detaylar kitabın okunmasını zorlaştırıyor. Zaman zaman önceki bölümlere dönüp tekrara düşse de konuyu anlamayı kolaylaştırıyor bu yöntem.
Okuduğum kitap 2018 yılında yapılan çevirinin ilk baskısı. Yazar bu nedenle Türkiye'ye özel bir önsöz eklemiş. Burada dünyanın hakim dili olan İngilizcenin aslında Anadolu topraklarında doğduğunu iddia ediyor. Her ne kadar haklı gerekçeleri olsa da bunu Türk okuruna bir jest olarak değerlendirdim.
Adından da anlaşıldığı üzere kitapta insanların kaderini belirleyen üç temel unsurun Tüfek, Mikrop ve Çelik olduğuna değinilirken aslında bunlardan çok daha fazla faktörün rol oynadığına dikkat çekiliyor. Kitabın büyük bölümünde, medeniyetin Bereketli Hilal olarak adlandırılan, Mezopotamya ve Anadolu'yu da kısmen içine alan topraklarda doğmasında coğrafi koşulların belirleyici olduğu ifade ediliyor. Yazara tam hak vermeye hazırlanırken kontra bir soruyla yeniden düşünmeye başlıyorsunuz. Zambiya ile Hollanda arasında ilginç bir mukayese yapılıyor. Coğrafi bakımdan daha avantajlı olmasına rağmen Zambiya'da yaşayan halkın yıllık ortalama gelirinin Hollanda'da yaşayan insanların otuz üçte biri olması nasıl mümkün olabiliyor? Yine Norveç ile Yemen halkları arasında dört yüz kat kişi başı gelir farkının oluşmasının altında yatan gerçekleri anlama imkanı buluyorsunuz.
"Karım Marie, klinik bir psikologdur. Evliliklerinin tehlikede olduğunu gören çiftler ara sıra ona başvurur. Marie eşlerden birine, mesela kocaya, evliliklerinin zorda olmasının nedenini anlatmasını istediğinde "Karım suratıma tokat attı. Böyle bir kadınlar evli kalmak istemiyorum." diyebilir. Marie kadına dönüp bunun doğru olup olmadığını sorar. Kadın, "Evet doğru ama ilişkimizin bozulmasının nedeni bu değil, kocam başka kadınlarla düşüp kalkıyor." der. Marie kocaya döner ve karısının dediğinin doğru olup olmadığını sorar. Adam "Evet doğru ama ilişkimizin bozulmasının nedeni bu değil, gerçek neden karımın bana soğuk davranmaya başlaması, sevgi ve yakınlık göstermemesi ve beni dinlememesi. Bu yüzden başka kadınlarla ilişki kurdum." der." Yazar sonu gelmeyen bütün bu nedenleri "yakın" nedenler olarak tanımlarken asıl neden ya da temel nedenin kadının ya da kocasının başka davranışları ya da anne ve babalarının çocukluklarındaki davranışları olabileceğini belirtmek suretiyle batılı bilim adamları, siyasetçiler ve ekonomistlerin sadece "yakın" nedenlere dayanarak toplumların gelişmişlik düzeyi hakkında kısa yoldan sonuca gitmelerini eleştiriyor. Kanaatimce "Ulusların Çöküşü" adlı kitabında Daron Acemoğlu da aynı hataya düşmüş ve Amerikan toplumunu yüceltirken olaya ideolojik açıdan yaklaşarak toplumdaki gelişmeyi sadece siyasi ve ekonomik sebeplere bağlamıştır. Oysa Jared Diamond, toplumları oluşturan bireylerin hiçbirinin zeka düzeylerinde bir farklılık olmadığına dikkat çekerken gelişme düzeylerindeki farklılıkların sebebini onlarca çevresel etkiyle bilimsel açıdan ilişkilendiriyor kitabında.
Sonuç olarak meraklısına muhteşem, ufuk açıcı bir kitap ancak sıkılmadan okuyabilecek kişi sayısının çok fazla olduğunu sanmıyorum.
Bu kadar hacimli bir kitabı pdf olarak okuyabileceğime hiç inanmamıştım ve bana inanılmaz akıcı ve sürükleyici gelmişti :-) Gerçi atlama yaparak okudum ama keyifliydi benim için. Benimde tavsiye edeceğim sayılı kitaplardan.
YanıtlaSilKitabı okurken atlamayı göze alamıyorum. Atladığım bölümde değerli bir bilgiyi kaçıracağım korkusu oluyor bende:) Sadece kitabın sonunda kaynakça bölümüne yüzeysel baktım. Orada bile yazarın faydalandığı kitap ve makalelerin tanıtımı, hangi bilgilerin kitapta kullandığı son derece detaylı bir şekilde veriliyor. Bu bölüm sanırım akademisyenler ve bilim adamlarına yönelik hazırlanmış. İnsanın ufkunu genişleten bir kitap. Teşekkürler:)
SilKesinlikle okunması gereken bir kitap, okumayan bir eksiktir diye düşünürüm. Son cümlenizde sizinle hemfikirim ancak ülkemizdeki kitap insan ilişkileri üzerinden bakınca da aslında ilgi gördüğüne de tanık oluyorum ve hiç ummadığım yerlerde karşıma çıkıyor. Oğlum üzerine bir yazı yazmıştı, taze bir üniveristeliyken; izninizle bu kitapla ilintilediği bir başka kitapla ilgili paragrafınını -özellikle gençler için- bir katkı olarak eklemek isterim:
YanıtlaSil"...Tamamen tesadüf eseri, birbirleriyle bu kadar ilintili ve iyi bir ikili olabileceğini düşünmeden; finaller öncesi edinmem gereken birkaç ders kitabıyla birlikte sipariş ettiğim iki kitap “Tüfek,Mikrop ve Çelik” ile “Tanrıların Arabaları” geçmişi çözümlemeye çalışarak geleceğe ışık tutmaya çalışıyor. En azından iddiaları bu yönde. Metodları ise farklı, Jared Diamond bilimin bilinen kalıpları içinde çözümlemeler yaparken, Erich von Daniken daha “free” takılmış...."
Katkınız için teşekkür ederim. Size yürekten katılıyorum ama Darwin Evrim Teorisini müfredattan çıkaran ülkenin bir ferdi olarak fazla iyimser olamıyorum. Kitapta fazla eleştirilebilecek bir şey bulmamakla birlikte toplumun gelişmişlik düzeyini etkileyebilecek ve neredeyse hiç temas edilmemiş başka bir konu da sonradan dikkatimi çekti. O da din konusu. İster toteme tapan ilk çağ insanları olsun isterse tek Tanrılı dinlere inananlar olsun, bu tür bağlılıkların her şeyin üzerinde tutulduğu ve yaşamın inanca göre şekillendirildiği toplumlarda gelişimin durduğu aşikar. Buna Ortaçağ karanlığında kilisenin baskısı ve ardından gelen Rönesans çağı en güzel örnektir. Yazarın bu konuya girmemesinin sebebini anlamak güç. Bu bakımdan oğlunuzun değerlendirmesini çok değerli buluyorum.
SilFırsat bulunca mutlaka bir şans vermek isterim bu kitaba:)
YanıtlaSilİyi edersiniz:), insanın aklına gelen pek çok soruya cevap veren bir kitap. Teşekkürler:)
Silbende zevkle okumuştum bu kitabı .
YanıtlaSilEvet, gerçekten insanın ufkunu genişleten bir eser:) Teşekkürler.
SilKitap çok detaylı ve iyi araştırılmış duruyor. Çok duydum ama okumadım. Merak uyandırıcı. Tanıtım için teşekkürler. :)
YanıtlaSilKesinlikle. Niçin bazı ülkeler daha zengin, bazıları yoksulluk çekiyor sorusuna bilimsel yönden cevap bulabiliyorsunuz. Ben teşekkür ederim:)
SilNotunu almıştım bu kitabın. Şu yasaklar bitsin bir alışveriş yapılmalı. (kargo elemanlarının yükü zaten çok olduğu için bu yasaklarda acil şeyleri almama kararım var da)
YanıtlaSilBenim daha önceden kitap hakkında bir ön bilgim yoktu. Eve değişik yollardan kitap girer. Bazen kendim, bazen eşimin, çocukların aldığı kitapları okurken bazen de eş dosttan değiş tokuş yoluyla elime geçen kitaplar vardır. Bu kitabı da oğlum almış, beklentimin çok üzerinde çıktı. Evet, aceleye gerek yok, pandemiden sonra okursunuz. Teşekkürler:)
SilÜlker İnce her zaman saygıyla adı anılması gerekenlerden , bir kere olumsuz bir söz duymadım hakkında ya da olumsuz bir şey gözlemlemedim gerçekten.
YanıtlaSilKitabı, elimdekiler bitince okumak üzere not aldım. İnceleme ve yorumların gerçekten "titiz" ve hoş.
Emeğine sağlık.
Gerçekten işinin hakkını veriyor, saygıyı hak ediyor. Çok teşekkür ederim, sağ olun:)
SilNe tesadüf ben de bu iki kitabı artarda okumuştum. :) Tüfek, Mikrop ve Çelik çok daha iyi geldi bana. Why Nations Fail okurken liberal ilkelere çok vurgu yapılması, sömürü geçmişinin etkisinin neredeyse yok sayılması beni rahatsız etmişti.
YanıtlaSilGoogle'dan kitap aynı mı diye kontrol ederken yorumda Why Nations Fail olarak kalmış. Ulusların Düşüşü'nden bahsediyordum orada tabii. Kontrol amaçlı google'a yazmıştım öyle kalmış :)
SilAnladım zaten. Evet, haklısın. Ulusların Düşüşü biraz kültür emperyalizmi yapıyormuş hissine kapılmıştım ben de. Tüfek, Mikrop ve Çelik daha tarafsız ve bilimsel olarak konuyu ele almış. Şimdi yine şeytan kafamı kurcaları bak, Tüfek, Mikrop ve Çelik pek çok ülkeyi masaya yatırırken Rusya'dan hiç bahsetmemesi de ilginç!
Silbenzer konuda efsaneleşmiş bir kitap var. The Rise and Fall of Great Empires: Economic Change and Military Conflict, Paul Kennedy, İngilizce okudum, ne kitap bee, zaten ders kitabı :)
YanıtlaSilO da güzelmiş. Kabaca nasıl olduğunu biliyorum ama bakalım daha nelerden bahsediyor. Aklımda olsun, severim böyle kitapları:)
SilSevilen bir kitaptır ancak ben hâlâ okumadım. Hatırlatma için teşekkürler.
YanıtlaSilBen teşekkür ederim. Umarım siz de severek okursunuz sırası gelince:)
Sil