KATEGORİLER

20 Ocak 2021 Çarşamba

GÜZEL YAZMA SANATI # 7

Yazım kuralları konusunda genellikle TDK'yi rehber kabul ederiz ve bir bakımdan mecburuz buna. Aksi halde her kafadan bir ses çıkar, bundan en zararlı çıkan da dilimiz olur. Ne var ki yanlış ve keyfi bazı uygulamalar son derece rahatsız edici. Geçen gün ulusal kanallardan birinde şöyle bir haber alt yazısı gördüm:

"Silâhlı telefon gasbı, kamera kaydı incelenerek çözüldü." 

"Gasbı" sözcüğü kulağıma hiç hoş gelmedi, masaya yatırdım.

TDK'ye göre bu sözcüğün anlamı ve yazılışları şöyle:

Gasp: Bir malı sahibinin izni ve haberi olmadan zorla alma

Gasbetmek: Bir şeyi zorla, izinsiz almak

Bilindiği üzere Türkçe kökenli kelimelerin sonunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz. Sonu bu harflerle biten yabancı sözcükler de Türkçeye uydurularak p, ç, t, k harfleriyle değiştirilmiş ve bence de doğru bir şey yapılmıştır. Nitekim Arapça kökenli "gasb" sözcüğü de benzer şekilde "gasp" olarak dilimize geçmiştir. Buraya kadar anormal bir durum yok. 

Çok heceli kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında sonlarında bulunan p, ç, t, k ünsüzleri yumuşayarak b, c, d, ğ'ye dönüşür. Örneğin; kazanç-->kazan-cı, ağaç --> ağa-cı gibi.

Tek heceli kelimelerin sonunda bulunan p, ç, t, k ünsüzleri ise iki ünlü arasında korunur. Örneğin;

göç --> göç-ü, kaç --> kaç-ıncı gibi.

TDK'nin yukarıdaki kuralı gereği;

"Gasp" tek heceli bir sözcük olduğu için doğru olan yazım şekli "gasbı" değil "gaspı" olmalıdır.

Diğer taraftan "gasp etmek" bileşik bir eylemdir. Birleşik eylemlerde ilk sözcük yardımcı bir eylemle birleşirken yeni bir ses doğarsa iki sözcük birlikte yazılır ve doğan ses de eyleme eklenir. Örneğin; affetmek, hissetmek, reddetmek, affolmak gibi. Sözcük bu durumlarda, etmek, olmak, eylemek vb. yardımcı eylemlerle birleşir. Lâkin ses düşmesi ya da ses artması yoksa ayrı yazılır. Örneğin; andiçmek değil, ant içmek, cengetmek değil, cenk etmek gibi.

TV, internet ve gazete, kitap, dergi gibi yayınlarda farklı kullanımlarında sıkça rastlanan "gasp" sözcüğü kafa karıştırmaya devam ederken ben "gaspı" ve "gasp etmek" yazılışlarının doğru olduğunu düşünüyorum. Aynı şekilde TDK, "zapt" sözcüğü cümle içinde, "zaptı" ve "zapt etmek" şeklinde kullanmaktadır.

Mutabakat zaptı, yetki gaspı (TDK'ye göre yetki gasbı) gibi sözler hukukta sık sık kullanılmaktadır.   

Sonuç olarak doğru yazılışlar "gasp --> gaspı, gasp etmek" olması gerekirken TDK tarafından kullanılan "gasp --> gasbı, gasbetmek" yazılışları  bence birer büyük hatadır.

İnternet ve medyada farklı kullanımlara bir bakalım ve işin vahametini görelim: 

"İstanbul Piyalepaşa'da dün gece üç ayrı taksici gasp edildi." - Cumhuriyet gazetesi

"Akar Hotel bu parkın yaklaşık üçte birini zaptetti." Hürriyet gazetesi

"Otomobilde bıçaklanıp gasbedildi." Hürriyet gazetesi

"... mahkemesinin bu yetki gasbı, siyaset kurumunun itibarını zedeleyecek." Hürriyet gazetesi

"Anayasa Mahkemesinin çeşitli defalar belirttiği gibi yetki gaspı suretiyle yapılmış..." anayasa.gov.tr

Yeni bir bölümde görüşmek üzere, sevgilerimle

16 yorum:

  1. Durmuş oturmuş, güzelce işleyen kurallarla neden oynadı ki TDK? Güvenilirliğini yitirdi, o yüzden de, farklı mecralardan farklı doğrular çıkıyor, herkes de benimki doğru diyor. Eski güzel ve kesin günlere kavuşmak dileğiyle. Selamlar.

    YanıtlaSil
  2. Ben bunun İmam Hatip mezunu kişiler tarafından yapıldığını düşünüyorum. Çünkü Türkçeden fazla Arapçayı biliyor ve Kur'an'ın dili olduğu için bu dile hayranlar. Onların gözünden bakıldığında "gasbedilmek", "zabtetmek" son derece doğal, kelimelerin sonunda b'yi p'ye her zaman tercih ediyorlar. Diğer taraftan TDK'nin değişimi, Atatürkçü, milliyetçi çizgisini kaybetmesi, işte böyle "zapt etmek" ve "gasbetmek" kural aynı olmasına rağmen farklı sonuçlar getirebiliyor. Siyasete ve ticarete girmekle kalmayan din olgusu dilimize de bir şekilde girmiş oluyor böylece:)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Dediğinize katılıyorum. Bir yandan da, yine dediğiniz etkilenmeyle de alakalı olarak, Osmanlı İmparatorluğu’na özlemle ve öykünmeyle; kelime sonlarının yumşatılması, kelimeye daha soylu bir söylem katıyor düşüncesinde de olabilirler. Örneğin, Murat demek yerine Murad deyince daha saraylı olurmuş eskiden. Okuduğum bir kitapta, cumhuriyet sonrası birçok eski saraylının isimlerini bu şekilde kullanmakta ısrar ettikleri yazıyordu. İnsanoğlunun kendini üstünleştirme çabaları hiç bitmiyor ne yazık ki. Bay Kaplan, şu Osmanlı sevdasını da bir tartışma konusu yapsak bir gün. Adamlar, başka beylikler güç kazanmasın diye yerli hatun almamışlar, bizim aklı evveller de Osmanlı torunu olduklarını iddia ediyorlar. Sanki herbiri o aileye akraba 😂😂. Neyse, selamlar, saygılar.

      Sil
    2. Doğru söze ne denir:) Yorumunuzun sonuna doğru gülümsemeye başladım. Osmanlı'ya özlem duyanlar aslında halifeliği hortlatmak sevdasındalar. Dikkat etmişsinizdir pek sayın cumhurbaşkanımızın konuşmalarındaki Arapça vurgusu son derece dikkat çekici. Vaziyet yerine vaziyyet diyor meselâ. Kırk yıllık Esat, bir anda Esed olabiliyor. Evet, Osmanlı sevdası tartışılmaya değer ancak kimlerle tartışacaksınız? Birileri milliyetçi geçinip ümmetçilik yapıyor ya, esas anlamadığım nokta bu zaten. Osmanlı torunu olduklarını iddia edenler padişahın sözüm ona halifenin kulu olmayı mı özlediler? Bilmiyorlar mı ki, o halife dedikleri sarayında haremiyle birlikte türlü şarapları içerek meşk ederler. Selâm, saygılar benden size gelsin:)

      Sil
  3. İnsanlarda da bir huy gelişti son 20 yılda mesela kitap kelimesini kitab şeklinde yazıyorlar. :D

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Ellerinden gelse latin harflerini bırakıp Arap harflerine dönecekler ama Mustafa Kemal Atatürk'ü henüz ezip geçemiyorlar.

      Sil
  4. okunuşa sese göre düşünürsük gasbetti gaspetti p daha kolay duruyor sölenişi yani :) şöyle sölersek gas betti, gas petti, gündelik halk kullanımı olarak yani konuşurken p daha kolay gibi duruyor :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Türkler ya da kendini Türk hissedenler için daha kolay:) Fakat Arapçayı Türkçeden üstün görenler Arapça dil kurallarını tercih ediyorlar. Bir yerde okumuştum, cennette konuşulan tek dil Arapça olacakmış. Belki cennete hazırlık yapıyorlardır. İstersen İtalyanca "gha spetti" diyebiliriz:)))

      Sil
  5. tdk'ya itimadım sıfır. fakat bir standart oluşturuyor, uyuyoruz işte..

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bazen kendi oluşturduğu standarda uymadığını da görüyoruz:) Teşekkürler.

      Sil
  6. "Gasbı" demek çok zor, "gaspı" demek daha kolay. Bence bazen iç güdülerimize güvenmek en doğrusu :) TDK bile ne yaptığından emin değil zaten son yıllarda.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bazılarının içgüdüleri ters çalışıyor:) Umarım TDK liyâkatli yöneticiler tarafından sevk ve idare edilir.

      Sil
  7. Dilimizi doğru kullanan / kullanmaya çalışan azınlık olarak iyi ki varız. Varsın bize "monşer" desinler :))

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. No problem:) "Çapulcu" nun bile anlamını değiştirdikten sonra "monşer" deseler ne yazar:))

      Sil
  8. Kelimelerin doğru kullanımına ben de çok dikkat ediyorum ve bu konuda mecburen TDK'yı baz alıyorum ben şimdi nasıl güveneceğimm :)
    Emeğine sağlık :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Mecburen TDK'yi baz alıyoruz ama bazen TDK da sapıtabiliyor:) Yazıma konu olan sözcük TDK'nin kendisiyle ve öz Türkçe ile çeliştiği bir örnek. Teşekkür ederim:)

      Sil