AĞAÇ EV SOHBETLERİ # 87

Sevgili DeepTone tarafından organize edilen Ağaç Ev Sohbetleri etkinliğimizin 87. Haftasına girmiş bulunuyoruz. Daha önceki haftaların sohbet konularını ve konuları öneren arkadaşlarımızın isim listesini burada bulabilirsiniz. Bu haftanın konusunu sevgili Sessiz Gemi/Kavanozdaki Beyin belirledi. Birçok fikir üretilmesine karşın tamamen ortadan kaldırılması mümkün görünmeyen  "ötekileştirme" ile yıllar boyunca dünyayı derinden etkileyen "hümanizm" konuları üzerinde düşüncelerimizi paylaşacağız. Arkadaşımız blogunda yayınladığı bir video söyleşisinden hareketle, felsefe, siyaset, din ve ahlâk bakımından insanı ilgilendiren bu iki başlık altında sonu görünmeyen bir yolculuğa çıkaracak bizleri. Bu haftaki konumuzda şu sorulara cevap arayacağız; 

"Dünyayı geniş bir açıdan görebildiğinizi düşünüyor musunuz? "Ötekileştirme" kavramı size ne ifade ediyor? Hümanist olmanın tam anlamını biliyor musunuz? "Normal" kavramı hakkında ne düşünüyorsunuz?" 

Dünyada her şeyi bildiğini iddia etmek hiç kimsenin harcı değil. Her gün yeni şeyler öğrenip tecrübe sahibi oldukça bilgimizin ne kadar yetersiz olduğunun farkına varıyoruz. İnsan yaşamı boyunca istediği kadar gezip görse, ciltler dolusu kitap okusa bile sınırlı ömründe dünyayı ve hayatı tam olarak anlamaya yetecek seviyede bilgi ve tecrübeye ulaşamaz. Bu bilinçle,  bilgimi arttıracak bütün fikirlere açık tutmaya çalışıyorum zihnimi. Sadece insan değil canlı cansız bütün kainat benim için ilham ve bilgi kaynağı. Bağnazlık derecesinde sıkı sıkıya bağlandığım bir inanç ya da ideolojim olmadığı için mümkün olduğunca geniş bir açıdan bakmaya çalışıyorum dünyaya. Yine de dünyayı görebildiğimi söylemek hem fazla iddialı hem de kibirlilik olur sanırım.

"Ötekileştirme" kendinden farklı insanları ve insan topluluklarını söz, davranış ve yaptırım yoluyla aşağılama, değersizleştirme ve düşman görme şeklinde tezahür eden ayrımcılık faaliyetidir. Ötekileştirme, insan onuruna ters bir kavram olmasına rağmen insanın doğasında var olan bir tür arıza, ahlâksızlıktır. Ötekileştirme, diğer pek çok sözcük gibi bilinçli olarak yaratılan algılarla gerçek anlamını yitirmiş aynı zamanda. Şöyle ki, ötekileştirenler ötekileştirildiğini iddia edip mağdur durumda gösteriyorlar kendilerini günümüzde. 17. yüzyılın önemli düşünürlerinden John Locke'un (1632-1704) daha önce kaleme aldığım "tabula rasa" yani "boş levha" önermesine göre insan, doğduğunda boş bir kağıttan ibaret. Çevre koşulları onun yaşamı boyunca zihnini doldurmakta. Bir başka deyişle her insan eşit doğar, farklılık olarak dile getirilen kavramların hepsi yine insan tarafından icat edilmiş ve topluma mal edilmiştir. Biyolojik bazı özellikleri dışında insan ırkının genleriyle kendinden sonraki nesillere aktardığı tek şey egoizmdir. Yani insan, dünyaya ilk adımını attığında kendi türüne karşı üstünlük taslayabilecek hiçbir özelliğe sahip değildir. Düşünme yetisine sahip tek canlı türü olan insanın fiziki durumundan ya da zeka seviyesinden doğan farklılıkları zamanla avantaja çevirmek ve bu sayede diğerlerine karşı üstünlük sağlamak  insanlık onuruyla bağdaşmaz. 

Ötekileştirmeyi bütün toplumlara sinsice kabul ve nüfuz ettiren iki önemli kurumdan biri siyaset, diğeri ise dindir. M.Ö 11.000 yılından itibaren insan türünün avcı/toplayıcılığı bırakıp tarım ve hayvancılığa başlayarak yerleşik düzene geçmesiyle birlikte siyaset ve din dünya sahnesinde yerini almıştır. Efendilik ve köleliğin, farklı inançların yol açtığı ayrımcılık, bilim ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte insanın doğuştan getirdiği egoizmle birleşip ötekileştirmeyi getirmiştir. Sınıfsal farklılıkların yani toplumda iktidar ve zenginliğe ulaşan insanlarla geride kalanlar arasında adaletsizliğin, eşitsizliğin insanları ne denli ötekileştirdiği hepimizin malumudur. Ayrım yapmaksızın bütün dinler bu ayrımcılığı bir kat daha pekiştirerek gerekli zemini hazırlamış, bazen doğrudan bazen de siyaset ve ticaret kanalıyla insanların ötekileştirilmesine hizmet etmişlerdir. Uyguladıkları plân ve  taktikler çoğu zaman o kadar sinsicedir ki en akıllı geçinenler bile bu tuzağa düşmekte, farkında olmadan insanları ötekileştirmeye alet etmektedir. Örneğin, yoksullara ve ihtiyaç sahiplerine yardım etmek bütün dinlerde yer alan ilahi bir emirdir. İlk bakışta saygı duyulacak ve hepimize sempatik gelen bu düşüncenin ötekileştirmeyi kurumsallaştıran bir davranış olduğunu görmekte zorlanırız. Oysa yapılması gereken, sadaka kültürünün insan onuruna yakışmayan bir gelenek olduğunu kabul ederek herkese hakkı olan emeğinin karşılığının verilmesi, adaletin ve eşitliğin sağlanarak yardıma muhtaç tek kişi kalmayacak şekilde gerekli tedbirlerin alınmasıdır. 

Hümanizm, yani insancılık, ötekileştirmeye tamamen karşı fikirleri savunan, tanrı-merkezciliğin terk edildiği, etik ve adalet kavramlarına ve bütün insanların eşitliğine inanan, aklı her şeyin üstünde tutan bir ideolojidir. Kökeni antik Yunana kadar dayanan bu akım, Abbasilerde 8. YY'ın sonlarına doğru cihad anlayışının büyük ölçüde terk edildiği, bilim, sanat ve kültürün doruğa ulaştığı, Arap olmayanlarla iç içe yaşamaya başlandığı, İslamiyet'in Altın Çağı olarak bilinen bir dönemde hüküm sürmüş ve Endülüs'e kadar genişleyip Hristiyanlarda Rönesans'ın temellerini atmıştır.  

Bu tanım çerçevesinde kendimi "Hümanist" ideolojiye yakın görüyorum. Ancak İslamiyet'in Altın Çağı ve Rönesans dönemlerinde bir ölçüde kendini hissettiren bu fikir akımının rasyonel düşünce çerçevesinde insanın hırs ve egoist tabiatına ters düştüğünü kabul etmek zorundayım. Bununla birlikte idealimin gerçekleşmeyeceğini bilsem de fikri temelde, hümanizmin, insan onuruna yakışan bir düşünce sistemi olduğunu savunmaya devam edeceğim. Bu yaklaşımın ötekileştirmede bir panzehir olduğunu düşünüyorum. Bununla birlikte;

Hümanizm prensiplerine aykırı her türlü fikir, davranış, icraatın karşısında durmamın savunduğum bu ideolojiye ters olduğunu ileri sürerek ötekileştirmeyi yaptığımı iddia edeceklerin tuzağına düşmeyeceğim. Şöyle ki her türlü fikir özgürlüğünü savunurken, eğer bu fikir, figür, davranış ve görüşler hümanizme zarar veriyor, insanları ötekileştiriyorsa buna karşı durmak gerektiğine inanıyorum. Sözgelimi doğuştan gelen özelliğinden dolayı ya da inançları gereği kadını ötekileştiren, ona erkekten farklı bir değer atfeden, ayrımcılık yapan fikir, inanış ve davranışlara itiraz etmek benim aksini düşünenleri ötekileştirdiğim manasına gelmez. Çünkü onlar bilerek ya da bilmeden kadını aşağılayan, şiddete maruz bırakan düşünce ve davranışları savunmaktadırlar. 

Hümanizmi en geniş manada düşünüyorum. En azılı terörist, en acımasız katil, genelevde çalışan bir fahişe benim gözümde birer insandır. Bu insanları bu konuma getiren toplum ve çevre şartlarıdır. Onları sadece suçlamak, cezalandırmak, ayıplamak ve toplumun dışına atmak doğru bir yol değildir. Doğduğu anda birbirinin aynı olan insanların hangi olumsuz koşullar altında terörist, katil ve fahişe olduğunu düşünmek ve bu koşulları ıslah ederek ortadan kaldırmak, bir insan olarak yapmamız gerekenlerin başında gelir. 

"Normal" kavramına gelince; bu da çoğunluğun ve güç sahiplerinin tanımladığı yapılması ya da yapılmaması gereken şeylerdir. Ötekileştirmenin önemli bir unsuru ve nedenlerinden biridir. Bu yüzden insanların bir kısmı "normal" görmedikleri LGBT'yi ötekileştirir. Bu yüzden kadının yeri ev, görevi çocuk bakmaktır derler. Kadın sanki insandan farklı bir türmüş gibi ötekileştirilir. Ortadan kaldırılması mümkün olmayan bir kavramdır "Normal". Çünkü insanın doğasında bulunan egoizm, kendi yaptıklarını iyi başkalarınınkini kötü olarak tanımlamakta sakınca görmez. Yaptığı kötülükleri gizler, iyilikleri öne çıkarır. Suçladıkları insanların yanlış ve hatalarını kendi yaptığı zaman bundan rahatsız olmaz. 

Yukarıda iki temel nedenine işaret ettiğim ötekileştirme, sömürü, şiddet, baskı, terör ve savaş gibi insan onuruna yaraşmayan, insan aklıyla bağdaşmayan eylemleri doğurmaktadır. Sonuçta küresel sermayenin hüküm sürdüğü teknoloji çağına ve insan fıtratına aykırı olması sebebiyle ötekileştirmeyi tamamen ortadan kaldırmak mümkün görünmese de hümanist fikirleri tam anlamıyla iktidara taşımanın, insanları bu konularda eğiterek bilinçlendirmenin yeni bir Altın Çağ ya da Rönesans hayali kurmaya engel teşkil etmeyeceğini düşünüyorum.